مزایای برهان صدیقین ابن سینا

در فلسفه‌ی اسلامی برهانی که در آن بدون واسطه قرار دادن مخلوقات و از طریق نظر در خود وجود به وجود خداوند استدلال می‌شود «برهان صدیقین» نامیده می‌شود.

این برهان از فارابی آغاز شده اما برای اولین بار توسط ابن سینا برهان صدیقین نام گرفته است. بعد از او صدر المتألین برهان وی را شایسته نام صدیقین ندانسته و خودش تقریر دیگری از این برهان ارائه داده که مبتنی بر نظریات او در خصوص اصالت وجود و اعتباریت ماهیت است.
پس از صدر المتألهین عموما تقریر وی به این دلیل که مبتنی بر اصالت وجود است بر تقریر ابن سینا ترجیح داده شده است.
اما در این جا بنا داریم که برخی از آنچه را که به عنوان برتری تقریر ابن سینا بر تقریر صدر المتألهین می‌توان یاد کرد،‌ ذکر کنیم:
1. این برهان نیازی به اثبات وجود مخلوقات ندارد. به دیگر سخن جریان این برهان فقط منوط به پذیرفتن اصل حقیقت عینی است که بدیهی و غیر قابل تشکیک می‏باشد و کسی می‏تواند این اصل را نپذیرد که بدیهی‏ترین وجدانیات و معلومات حضوری خودش را هم انکار کند و مطلقا وجود هیچ موجودی حتی وجود خودش و فکرش و سخنش را هم نپذیرد.
اما کسی که اصل وجود عینی را پذیرفت به او گفته می‏شود وجود عینی یا واجب الوجود است و یا ممکن الوجود و فرض سومی ندارد در صورت اول وجود واجب ثابت است و در صورت دوم ناچار باید وجود واجب الوجود هم پذیرفته شود زیرا ممکن الوجود محتاج به علت است و برای اینکه دور و تسلسل لازم نیاید باید سلسله علتها منتهی به واجب الوجود گردد.
2. این برهان به اثبات مقدمات طولانی، که مبتنی بر مبانی خاص فلسفی است احتیاج ندارد. برای نمونه می‌توان به این مطلب اشاره کرد که برهان صدّیقین صدر المتألهین و سایر پیروان حکمت متعالیه عموما مبتنی بر نظریه‌ی اصالت وجود است؛ که اگر این نظریه زیر سوال برود نتیجه بخش بودن این برهان نیز زیر سوال خواهد رفت. اما برهان صدّیقین ابن سینا فقط مبتنی بر پذیرش اصل واقعیت است و با پذیرش این واقعیت باید به این مطلب اذعان کند که این واقعیت موجود یا واجب است یا ممکن، اگر واجب بود مطلوب ثابت است و اگر ممکن بود مستلزم واجب است.
3. این برهان در عین دقیق و فلسفی بودن، آسان فهم است. با یک توضیح نه چندان مفصل می‌توان آن را برای اذهانی که ممارست عقلی و فلسفی چندانی را تجربه نکرده است نیز آشنا ساخت، در حالیکه تقریرات بعدی برهان صدّیقین این امتیاز را ندارند.
این مقاله منکر زحماتی که صدر المتألهین و سایر پیروان حکمت متعالیه کشیده نیست. اما معتقد است که کم لطفی است اگر نقات قوتی که برهان صدّیقین ابن سینا واجد آن است در نظر گرفته نشود. همان طور که بیان شد، عدم نیاز این برهان به اثبات وجود مخلوقات، عدم نیاز به اثبات مبانی خاص فلسفی، آسان فهم بودن و... از امتیازات این برهان است که خیلی از این امتیازات در تقریرات دیگر برهان صدّیقین، به خصوص تقریر صدر المتألهین وجود ندارد.
از میان تقریرات دیگری که از برهان صدّیقین شده، تنها تقریری که علامه طباطبایی ارائه داده امتیازات برهان صدّیقین ابن سینا را بتمامه واجد است. اما این تقریر با همه‌ی امتیازاتش دشوار فهم تر از تقریر ابن سینا است و از این جهت تقریر ابن سینا ترجیح دارد.